Warning: "continue" targeting switch is equivalent to "break". Did you mean to use "continue 2"? in /var/www/vhosts/saprat.fr/manno.saprat.fr/sites/all/modules/partial_date/partial_date.module on line 1575
Troparium — Graduale — Prosarium | MANNO

anno

Guido d'Arezzo — Tonarius

Troparium — Graduale — Prosarium

Parchemin, 159 f., 205 x 125 mm ; justification 155 x 85 mm sur 11-12 portées (f. 1-135) ; 175 x 92 mm. (f. 136-159).

Autres titres: 
Guido d'Arezzo — Tonarius
Cote: 
Latin 10508
Date: 
deuxième quart du XIIe siècle - troisième quart du XIIe siècle
Lieu d'origine: 
Saint-Evroult
Histoire: 

Provenant de l'abbaye de Saint-Evroult : Divers ex-libris du xive s. : « Ex Abbatia s. Ebrulfi , f. 159v (xiiie s.), f. 2 (xve s.) et f. 1, 3, 6, 136 (xviiie s.). N°146 du catalogue des manuscrits de Saint-Evroult par Dom Julien Bellaise, (F-Pn lat. 13073r, f. 67 sq., cf. Nortier, p. [115-116]). Passé à Alençon, puis vendu à la Bibliothèque nationale en 1837 (cf. Delisle, Cabinet II, p. 294). Anciennes cotes : 146 ; R. B. 2127 en 1837 (f. 1) ; suppl. lat. 1017 (f. 1).

Chants: 
1v Tr. Kyrie Kyrie Fons bonitatis (AH 47, n° 5 ; Landwehr-Melnicki, n° 48 ; GT II) ; 2v Pr. In sapientia disponens omnia (AH 54, n° 116 ; Cths n° 333) ; 5r Tr. Kyrie Summe deus qui cuncta creas (AH 47, p. 24 ; Mel. n° 161 ; GT II lib.) ; 6r Tr. Kyrie Te pater supplices (AH 47, n° 1 ; Landwehr-Melnicki, n° 55 ; GT IA) ; 7r Tr. Kyrie Clemens rector aeterne (AH 47, n° 6 ; Landwehr-Melnicki, n° 102 ; GT I lib.) ; 7v Tr. Kyrie Conditor kyrie omnium (AH 47, n° 16 ; Landwehr-Melnicki, n° 70 ; GT IB) ; 8r Tr. Kyrie Rex magne genitor (AH 47, n° 11b ; Landwehr-Melnicki, n° 124 ) ; 8v Tr. Kyrie Pater creator omnium (AH 47, p. 14 ; Landwehr-Melnicki, n° 68 ; GT XIV) ; 9v Tr. Kyrie O pater excelse (AH 47, p. 17 ; Landwehr-Melnicki, n° 86 ; GT IX lib.) ; 10r Tr. Kyrie Cunctipotens genitor deus (AH 47, n° 4 ; Landwehr-Melnicki, n° 18 ; GT IV) ; 10v Tr. Kyrie Regum summe caeli (AH 47, n° 20 ; Landwehr-Melnicki, n° 184) ; 11r Tr. Kyrie Summe pater a quo (AH 47, n° 19 ; Landwehr-Melnicki, n° 124 ) ; 11v Tr. Kyrie Kyrie rex genitor (AH 47, n° 15 ; Landwehr-Melnicki, n° 47 ; GT VI) ; 12v Tr. Kyrie Theoricam practicamque (AH 47, n° 23 ; Landwehr-Melnicki, n° 47 ; GT VI) ; 13r Tr. Kyrie Clementissime redemptor (AH 47, n° 57 ; Melnicki, n° 18 ; GT IV) ; 13v Tr. Kyrie Kyrie rex celse (AH 47, n° 27 ; Landwehr-Melnicki, n° 82) ; 14v Tr. Kyrie Kyrie resplendens caeli (AH 47, n° 18 ; Landwehr-Melnicki, n° 24 ; GT VII) ; 15v Tr. Kyrie Kyrie rex saeculorum (AH 47, n° 40 ; Landwehr-Melnicki, n° 162) ) ; 16v Tr. Kyrie Orbis factor rex aeterne (AH 47, n° 7 ; Landwehr-Melnicki, n° 16 ; GT XIA) ; 17v Tr. Gloria Laudemus dominum quem (CT 12 n° 30 ; Bosse n° 1 ; GT VII) ; 18v Tr. Gloria Quem vere pia laus (CT 12, n° 77 ; Bosse n° 12 ; GT I) ; 19v Tr. Gloria Qui deus et rector (CT 12 n° 82 ; Bosse 11 ; GT XIV) ; 20v Tr. Gloria Quorum mens Christo (CT 12, n° 86 ; Bosse 30 ; GT VI) ; 21v Tr. Gloria Qui caelicolas et terrigenas (CT 12, n° 67 ; Bosse 30 ; GT VI) ; 22r Tr. Gloria Hanc quaesumus nobis (CT 12, n° 21 ; Bosse 43 ; GT XV) ; 23r Tr. Gloria Quem cives caelestes (CT 12, n° 70 ; Bosse 43 ; GT XV) ; 23v Tr. Gloria Pax sempiterna (CT 12, n° 55 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 25r Tr. Gloria Laus tua deus (CT 12, n° 38 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 26r Tr. Gloria Rector ab arce (CT 12, n° 87 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 26v Tr. Gloria Cives superni (CT 12, n° 104) ; 27 Tr. Gloria Christe salus mundi (CT 12, n° 12 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 28r Tr. Gloria Laus tibi domine (CT 12, n° 36 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 29r Tr. Gloria Christus surrexit (CT 12, n° 13 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 30r Tr. Gloria Qui de morte (CT 12, n° 80 ; Bosse n° 51 ; GT XI) ; 31r Tr. Gloria Quem iugi voce (CT 12, n° 60 ; Bosse n° 51 ; GT XI) ; 31v Tr. Gloria Quem dominum rerum (CT 12, n° 75 ; Bosse n° 51 ; GT XI) ; 32v Tr. Gloria Quem glorificant (CT 12, n° 73 ; Bosse n° 51 ; GT XI) ; 33r Tr. Gloria Sit tibi laus (CT 12, n° 92 ; Bosse n° 51 ; GT XI) ; 33r Tr. Gloria Angelica iam pater (CT 12, n° 3 ; Bosse n° 56 ; GT IV) ; 34r Tr. Gloria Ut possimus consequi (CT 12, n° 100 ; Bosse n° 56 ; GT IV) ; 34v Tr. Gloria Deus invisibilis (CT 12, n°18 ; Bosse n° 56 ; GT IV) ; 35r Tr. Gloria Laudibus eximiis (CT 12, n° 32 ; Bosse n° 56 ; GT IV) ; 36r Tr. Gloria Quem cuncta laudant (CT 12, n° 72 ; Bosse n° 56 ; GT IV ) ; 36v Tr. Gloria Nulla laude (CT 12, n° 41 ; Bosse n° 56 ; GT IV) ; 37r Tr. Gloria O laudabilis rex (CT 12, n° 46 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 38r Tr. Gloria O gloria sanctorum ( CT 12, n° 45 ; Bosse n° 56 ; GT IV) ; 38v O rex gloriae qui es (CT 12 n° 132) ; 39r Tr. Gloria Quando regis (CT 12, n° 64 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 40r Tr. Gloria Sponsus ecclesiae (CT 12, n° 95 ; Bosse n° 39 ; Mél. A) ; 41r Gloria Gloria (Bosse n° 1 ; GT VII) ; 41v Tr. Gloria Quem vere pia laus (CT 12, n° 77 ; Bosse n° 12 ; GT I) ; 42r Gloria Gloria (Bosse n° 51 ; GT XI var.) ; 42v Pr. Missus Gabriel de caelis (AH 54, n° 192 ; Cths n° 166) ; 44r Dom. 1 Adv. Pr. Salus aeterna indeficiens (AH 7, n° 4 ; 53, n° 1 ; MMMA 13 n° 1) ; 44v Dom. 2 Adv. Pr. Regnantem sempiterna (AH 7, n° 7 ; 53, n° 2 ; MMMA 13 n° 2) ; 45r Dom. 3 Adv. Pr. Qui regis sceptra (AH 7, n° 9 ; 53, n° 3 ; MMMA 13 n° 3) ; 45r Dom. 4 Adv. Pr. Iubilemus omnes una (AH 7, n° 13 ; 53, n° 4 ; MMMA 13 n° 4) ; 46v Nat. domini Pr. Nato canunt omnia (AH 7, n° 31 ; 53, n° 24 ; MMMA 13 n° 8) ; 47v Nat. domini Pr. Christi hodierna pangimini (AH 7 n° 23 ; 53, n° 17 ; MMMA 13 n°6) ; 49r Stephani Pr. Magnus deus in universa (AH 7, n° 201 ; 53, n° 220 ; MMMA 13 n°12) ; 50r Iohannis Evg. Pr. Iohannes Iesu Christo (AH 53, n° 168 ; MMMA 3 n° 13) ; 51r Innocentum Pr. Rex magne deus (AH 7 n° 136 ; MMMA 13 n° 18) ; 52v Ebrulfi All. V. Iustus germinabit (ThK 119) ; 52v Ebrulfi Pr. Sollemnis erit dies (AH 9 n° 189 ; Cths 147) ; 53v Nat. domini Octava All. V. Multifarie olim deus (ThK 389) ; 53v Nat. domini Octava Pr. Eia recolamus (AH 53, n° 16 ; MMMA 13, n° 19) ; 55r Epiphania Pr. Epiphaniam domino (AH 7, n° 37 ; 53, n° 28 ; MMMA 13 n° 20) ; 57r Purificatio Mariae Pr. Hac clara die (AH 7, n° 101 ; 53, n° 98 ; MMMA 13 n° 48) ; 57v Annuntiatio Mariae All. V. Per te dei genitrix (ThK 93) ; 58v Annuntiatio Mariae Pr. Salve porta perpetuae (AH 7, n° 108 ; 53, n° 108 ; MMMA 3 n° 51) ; 59v Dom. Paschae Pr. Fulgens praeclara (AH 7, n° 44 ; 53, n° 35 ; MMMA 13 n° 22) ; 60v Fer. 2 p. Pascha All. V. Mane nobiscum (ThK 49) ; 61r Fer. 2 p. Pascha Pr. Prome casta contio (AH 7, n° 47 ; 53, n° 49 ; MMMA 13 n° 29) ; 61v Fer. 3 p. Pascha All. V. Oportebat (ThK 189) ; 61v Fer. 3 p. Pascha Pr. Concinat orbis (AH 40 n° 21 ; MMMA 13 n° 24) ; 62v Fer. 4 p. Pascha All. V. Cum sederit filius (ThK 301) ; 62v Fer. 4 p. Pascha Pr. Laudes Christo redempti (AH 53, n° 45 ; MMMA 13 n° 27) ; 63v Dom. Oct. Paschae All. V. Post dies octo ianuis (ThK 385) ; 64r Dom. Oct. Paschae All. V. Angelus domini descendit (ThK 292) ; 64r Dom. Oct. Paschae All. V. Respondens autem (ThK 292) ; 64r Dom. Oct. Paschae Pr. Sempiterno devote (AH 9 n° 35 ; MMMA 13 n° 30) ; 65r De Cruce All. V. Dulce lignum (ThK 242) ; 65v De Cruce All. V. Nos autem gloriari (ThK 61) ; 65v De Cruce Pr. Salve crux sancta (AH 53, n° 82 ; MMMA 3 n° 57) ; 66r De Cruce Pr. Nunc crucis alme (AH 53 n° 83 ; MMMA 13 n° 56) ; 66v Ascensio All. V. In assumptione tua (ThK 18) ; 66v Ascensio All. V. Ascendens Christus (ThK 97) ; 67r Ascensio Pr. Rex omnipotens (AH 7, n° 72 ; 53, n° 66 ; MMMA 13 n° 31) ; 68r All. V. Non vos relinquam (ThK 133) ; 68v Pr. Sancti spiritus adsit (AH 53, n° 70 ; MMMA 13 n° 32) ; 69v Fer. 2 p. Pent. All. V. Spiritus sanctus (ThK 285) ; 69v Fer. 2 p. Pent. All. V. Paraclitus spiritus (ThK 77) ; 70r Fer. 2 p. Pent. Pr. Resonet sacrata (AH 7 n°78 ; 53, n° 74 ; MMMA 13 n°39) ; 71r Fer. 3 p. Pent. All. V. Spiritus qui a patre (ThK 11) ; 71r Fer. 3 p. Pent. All. V. Factus est repente (ThK 38) ; 71r Fer. 3 p. Pent. Pr. Eia musa (AH 53, n° 75 ; MMMA 13 n°37) ; 72r Fer. 4 p. Pent. All. V. Spiritus paraclitus docebit (ThK 47) ; 72r Fer. 4 p. Pent. All. V. Loquebantur variis linguis (ThK 149) ; 72v Fer. 4 p. Pent. Pr. Alma chorus domini (AH 53 n° 87 ; MMMA 13 n° 33) ; 73r Fer. 4 p. Pent. Pr. Christe salvator Jesu (AH 8 n° 36 ; MMMA 13 n° 35) ; 74r De Trinitate All. V. Benedicamus patrem (ThK 184) ; 74r De Trinitate All. V. Libera nos salva nos (MMMA 8 p. 254) ; 74r De Trinitate Pr. Benedicta sit beata (AH 7, n° 96 ; AH 53 n° 81b ; MMMA 13 n° 41) ; 75v Iohannis Baptistae Pr. Exulta caelum laetare (AH 9, n° 243 ; MMMA 13 n° 60) ; 77r Petri et Pauli All. V. Tu es Simon (ThK 104) ; 77v Petri et Pauli Pr. Laude iucunda melos (AH 7, n° 183 ; 53, n° 211 ; MMMA 13 n° 63) ; 78v Petri et Pauli Octava All. V. Isti sunt duae olivae (ThK 95) ; 79r Benedicti All. V. Vir domini Benedictus (ThK 119) ; 79v Benedicti Pr. Laudum carmina creatori (AH 7 n° 131 ; 53 n° 131 ; MMMA 13 n° 68) ; 80v Mariae Magdalenae All. V. Veni electa mea (ThK 75) ; 80v Mariae Magdalenae Pr. Laudum Christo praeconia (AH 9 n° 292 ; Cths 585) ; 81v Mariae Magdalenae Pr. Gaudeat fidelium (AH 9 n° 291 ; Cths 586) ; 82v Petri ad vincula All. V. Solve iubente (ThK 43) ; 82v Petri ad vincula Pr. Psallat vox cuncta (AH 44 n° 270 ; MMMA 13 n° 67) ; 84v Laurentii All. V. Levita Laurentius (ThK 351) ; 84v Laurentii Pr. Laurenti David (AH 53 n° 173 ; MMMA 13 n° 74) ; 85v Assumptio Mariae All. V. Hodie Maria virgo (ThK 246) ; 85v Assumptio Mariae Pr. Aurea virga (AH 7 n° 107 ; 53, n 106a ; MMMA 13 n° 46) ; 87r Assumptio Mariae Oct. Pr. Congaudent angelorum chori (AH 53, n° 104 ; Cths 147) ; 88v Iohannis Baptistae Decollatio All. V. Misso Herodes (ThK 38) ; 88v Iohannis Baptistae Decollatio Pr. Sancti Baptistae Christi praeconiis (AH 53, n° 163 ; MMMA 13 n°62) ; 89v Nativitas Mariae All. V. Nativitas gloriosae (ThK 274) ; 90 Nativitas Mariae Pr. Alle caeleste necnon (AH 7, n°98 ; 53 n° 97 ; MMMA 13 n° 45) ; 91r Mauritii Pr. Alludat laetus ordo (AH 7 n° 176 ; 53 n° 189 ; MMMA 13 n° 80) ; 75v Iohannis Baptistae All. V. Inter natos mulierum (ThK 165) ; 92v Dedicatio Michaelis All. V. In conspectu angelorum (ThK 165) ; 93r Dedicatio Michaelis Pr. Ad celebres rex (AH 7, n° 178 ; 53, n° 190 ; MMMA 13 n° 81) ; 94v Dionysii Pr. Superae harmoniae (AH 9, n° 186 ; Cths 147) ; 95v Omnium sanctorum All. V. Iudicabunt sancti nationes (ThK 97) ; 95v Omnium sanctorum Pr. Laus honor sit Eloy (AH 37, n° 333 ; MMMA 13 n°85) ; 97v Martini All. V. Hic Martinus pauper (ThK 46) ; 97v Martini Pr. Sacerdotem Christi Martinum (AH 53, n° 181 ; MMMA 13 n° 87) ; 99r Nicolai Pr. Christo regi cantica (AH 8 n° 255 ; Cths n° 587) ; 101v Pauli All. V. Magnus sanctus Paulus (ThK 77) ; 102v Comm. apostolorum All. V. Stabunt iusti (ThK 103) ; 102v Comm. apostolorum All. V. Per manus autem (ThK 164) ; 103r Comm. evangelistarum All. V. Primus ad Sion (ThK 227) ; 103v Comm. evangelistarum All. V. Amavit eum dominus (ThK 174) ; 103v Comm. evangelistarum All. V. Non vos me elegistis (ThK 79) ; 103v Andreae All. V. Dilexit Andream (ThK 38) ; 104v Plurimor. martyrum All. V. Sancti et iusti (ThK 391) ; 105v Unius confessoris All. V. Hic in oratione (ThK 77) ; 105v Unius confessoris All. V. Iste sanctus digne (ThK 294) ; 105v Unius confessoris All. V. Iustum deduxit (ThK 329) ; 105v Unius confessoris All. V. Iuravit dominus (ThK 71) ; 106r Unius confessoris All. V. Os iusti (ThK 63) ; 106v Unius confessoris Pr. Clare sanctorum (AH 53, n° 228 ; MMMA 13 n°93) ; 107r Pr. Resultet tellus (AH 53, n° 113 ; MMMA 13 n° 96) ; 108r Pr. Ecce pulchra (AH 7, n° 116 ; 53 n° 114 ; MMMA 13 n° 94) ; 109r Pr. O alma trinitas (AH 7 n° 97 ; MMMA 13 n°43) ; 110r Pr. Mirabilis deus (AH 7, n° 210 ; 53, n° 231 ; MMMA 13 n° 95) ; 110v Comm. unius apostoli mart. seu conf. Pr. Adest nobis dies alma (AH 53, n° 241 ; MMMA 13 n° 91) ; 111v Comm. unius apostoli mart. seu conf. Pr. Organicis canamus (AH 7, n° 152 ; 53, n° 242 ; MMMA 13 n° 15) ; 112r Pr. Concelebremus sacram (AH 7 n° 166 ; Cths 437) ; 113r Pr. Stans a longe qui plurima (AH 7 n° 231 ; 53 n°93 ; MMMA 13 n° 44) ; 113v Pr. Alma cohors (AH 7 n° 218 ; 53, n° 244a ; MMMA 13 n° 92) ; 115r Pr. Rex caelice deus altissime (AH 9, n° 396 ; MMMA 13 n° 97) ; 116r Dedicatio ecclesiae Octava Pr. Gaude virgo mater ecclesia (AH 9, n° 47 ; Cths 270) ; 117v Prl. Hosanna Laus egregia (CT 7, n° 69 ; Thannabaur n° 200 var) ; 118r Prl. Hosanna Laudes deo ore pio (CT 7, n° 68 I ; Thannabaur n° 213 ; Colette/Iversen, La Parole, ch 3-4, florilège 25.) ; 118v Tr. Sanctus Omnipotens nostris (CT 7, n° 83 ; Thannabaur n° 68) ; 118v Tr. Sanctus Summe pater de quo (CT 7, n° 154 ; Thannabaur n° 56) ; 119r Prl. Hosanna . Omnes tua gratia (. CT 7, n° 80 I) ; 119v Tr. Sanctus Perpetuo numine (CT 7, n° 106 A ; Thannabaur n° 49 ; GT IV) ; 119v Tr. Sanctus Clemens deus pater (CT 7, n° 18 IIA ; Thannabaur n°32 ; GT XVIIB) ; 120r Tr. Sanctus Sanctorum exultatio (CT 7, 141A ; Thannabaur n° 151) ; 120r Tr. Sanctus Pater lumen aeternum (CT 7, 98A ; Thannabaur n° 216) ; 120v Tr. Sanctus Ante saecula deus pater (CT 7, n °6 ; Thannabaur n° 223 ; GT XV) ; 121r Tr. Sanctus Deus pater ingenitus (CT 7, n° 40A ; Thannabaur n° 154 ; GT I) ; 121r Tr. Sanctus Pater ex quo omnia (CT 7, n° 94A ; Thannabaur n° 202 ; GT XI) ; 121v Tr. Sanctus Deus fortis (CT 7, n° 34A ; Thannabaur n° 154;GT I) ; 121v Prl. Hosanna Omniumque rex regum (CT 7, n° 85 ; GT I) ; 121v Prl. Hosanna Omniumque rex regum (CT 7, n° 85 ; GT I) ; 122r Tr. Sanctus Deus pater omnipotens (CT 7, n° 42A ; Thannabaur n° 204) ; 122v-125 Sanctus Sanctus (9 versions des Sanctus cités dans les folios précédents pour leurs tropes (manque la Mél. de Sanctorum exultatio) ; 122v-125 Sanctus Sanctus (9 versions mélodiques des Sanctus cités dans les folios précédents pour leurs tropes (manque la Mél. de Sanctorum exultatio) ; 124v Tr. Sanctus Deus pater cuius presentia (CT 7, n° 38A ; Thannabaur n° 49 ; GT IV) ; 125v Tr. Agnus Quem Iohannes in deserto (CT 4, n° 63 ; Schildbach n° 226 ; GT 2 ; Arlt II p.126-7, n°17) ; 125v Tr. Agnus Quem Iohannes in Iordane/ Qui gratis (CT 4, n° 57 ; Schildbach n° 226 ; GT II) ; 126r Tr. Agnus Quem Iohannes in Iordane / Cui Abel iustus (CT 4, n° 50a ; Schildbach n° 226 ; GT II) ; 126r Tr. Agnus Celsa nunc omnes (CT 4, n° 12 : Schildbach n° 226 ; GT II) ; 126v Tr. Agnus Spes mundi laus (CT 4, n° 69 ; Schildbach n° 226 ; GT II) ; 126v Tr. Agnus Omnipotens aeterna dei (CT 4, n° 41 ; Schildbach n° 78 et var. p. 163) ; 127r Tr. Agnus Summe pater (CT 4, n° 71 Schildbach n° 201) ; 127r Tr. Agnus Qui patris in solio (CT 4 n° 58 ; Schildbach n° 227 ; GT I) ; 127v Tr. Agnus Lux lucis verbumque (CT 4 n° 34 ; Schildbach n° 267 ; GT XII) ; 127v Tr. Agnus Qui es vera sapientia (CT 4, n° 56 ; Schildbach n° 225) ; 128r Tr. Agnus Deus deorum creator omnium (CT 4, n° 20 ; Schildbach n° 209 ; GT XV) ; 128r Tr. Agnus Triplex personis (CT 4, n° 73 Schildbach n° 267 var. 2 p. 161) ; 128v Tr. Agnus Omnipotens pater pius (CT 4, n° 13a ; Schildbach n° 89 ; GT VI) ; 128v Tr. Agnus Qui sedes ad dexteram (CT 4, n° 61 ; Schildbach n° 226 ; GT II) ; 128v Tr. Agnus Qui gratis moderaris (CT 4, n° 57 ; Schildbach n° 226 ; GT II) ; 128v Tr. Agnus Fons indeficiens (CT 4, n° 25b ; Schildbach n° 136 ; GT IV) ; 129r-v Agnus Agnus (9 versions mélodiques des Agnus cités dans les folios précédents pour leurs tropes) ; 130r Tr. Sanctus Sancte ingenite genitor (CT 7, n° 138 ; Thannabaur, n° 49 ; GT IV) add. XIIe siècle ; 130v Pr. Interni festi gaudia (AH 55, n° 74 ; Cths n° 133) add. XIIe siècle ; 132r Pr. Post partum virgo Maria (AH 53, n° 109 ; Cths n° 330) add. XIIe siècle ; 134r Prl. Hosanna Trinitas, unitas, deitas (CT 7, n° 161, I ; Thannabaur 184 var.) add. XIIe siècle ; 134v Pr. Laudes crucis attollamus (AH 54, n° 120 ; MMMA 13 n° 55 ; Misset/Aubry p. 260 n° 18) add. XIIe siècle